Sekcja Filozofii Techniki

Techniczne wykreowanie cyberprzestrzeni oznacza pojawienie się dodatkowej przestrzeni społecznej (życia zbiorowego) oraz nowego indywidualnego środowiska życia jednostek. Cyberprzestrzeń to wynalazek i konstrukt techniczny.

Relacje człowiek – technika, ich asymetryczność, można przedstawić w kategoriach ewolucji (przerywanej rewolucjami naukowymi i technicznymi). Od początku wieku XX nabierają one cech systemowości (mówi się o socjo-technicznych systemach). Jest to megatrend stymulowany poprzez czołówkę naukowo-techniczną świata i ekspansję jej wzorców, produktów, zachowań, elementów kultury. Wbrew uniwersalistom przewagę nad imitacyjnością rozwojową zdaje się mieć wielotrajektoryjność , różnorodność (mająca też korzenie historyczne).
Coraz bardziej dostrzegane są – mimo dominacji starowiedzy, starych kultur i vested interests – ryzyka i zagrożenia generowane przez siły napędowe współczesnej cywilizacji technicznej. Technologie infokomunikacyjne mają wielką moc performatywną, są bardzo dynamiczne, innowacyjne i wszechstronnie stosowane oraz użyteczne. Blisko połowa ludzkości jest „podłączona” do sieci internetowej. To nie tylko utechnicznienie i uinformacyjnienie, ale wielka zmiana kulturowa, wielokierunkowa i wielopoziomowa, różnie przebiegająca, różnie oceniana.
Rewolucja informacyjna generuje nowy typ społeczeństwa – społeczeństwo informacyjne (jego inne nazwy to: e-społeczeństwo, społeczeństwo wirtualne, cyfrowe; a w perspektywie: e-stado, e-rój, inteligentne tłumy, infomasa itp.). Dezintegracja tradycyjnych całości społecznych, usztucznienie środowiska, transhumanizacja człowieka zdają się być kolejnymi stadiami ewolucji.

Wielohybrydowość, chaotyczność, nieprzejrzystość powstającego „nowego świata” dotyka zarówno społeczeństw z ich tradycyjnymi strukturami, wartościami i wyobrażeniami, jak też jednostek, w procesie ich totalnego utechnicznienia (zróżnicowanego geograficznie i czasowo) i – początkowo – w schizofrenicznym położeniu: w realu i wirtualu. Rosnące usieciowienie i konektywizm oraz indywidualizacja (nawet monadyzacja) zmienia sytuację i życie jednostek, które różnią się ewolucyjnie od swych historycznych poprzedników. Kolejne generacje – funkcjonujące w dynamicznym środowisku nowych technologii i ich efektów (info-, bio-, nano-, kosmicznych) – zcyborgizowane, współżyjące ze sztuczną inteligencją, robotami, maszynami i samosterowanymi systemami będą coraz bardziej inne, przeobrażone wszechstronnie, stechnicyzowane.
Jaki będzie dalszy ciąg ( o ile będzie) ewolucji relacji człowiek – technika trudno przewidzieć. Możliwy jest regres, katastrofy, globalne konflikty, wielkie kryzysy ekonomiczne i ekologiczne, epidemie, wojny totalne, rozmaite Talebowskie „czarne łabędzie”. Czy końcem tej ewolucji będzie koniec dominacji naturalnej biologiczności i powstanie bytów hybrydowych czy też jakiegoś machinekind? Totalne upowszechnienie takiego gatunku oznaczałoby „upodmiotowienie” maszyn, które samoreplikując się mogły by podtrzymywać dawny model rozwoju technoludzkiego, ale już bez człowieka i jego świadomości tego przeobrażenia. Byłby to jakiś „znieczulony” koniec ewolucji ludzkiej, o który nie byłoby komu spytać. Świadomość, pamięć i wyobraźnię zaanektują i stechnicyzują „myślące” maszyny, dla których poprzednie relacje z człowiekiem będą uważane za czasy niedorozwoju i niewolniczej eksploatacji.

Czy koniec ewolucji – przynajmniej świata rozwiniętego – byłby prawdziwym końcem historii ludzkości jaką znamy? Czy jej procesy i transformacje byłyby kompletne, obejmujące literalnie wszystkich? Czy nie byłoby jakichś „resztek” dawnej cywilizacji i dawnego gatunku homo sapiens, jakichś kontrkulturowych grup oporu, jakichś „niedobitków”? A może jednak machinekind i humankind będą egzystować równolegle, także w cyberprzestrzeni i kosmosie, może będzie to relacja pozytywnej synergii, kooperacji, symbiozy, „altruizmu krewniaczego” (znanego z socjobiologii)?

A może machinekind da się trochę zhumanizować (i kontrolować), a posthomo nie do końca zcybergizować i relacja technika – człowiek zostanie zastąpiona trwalszą relacją obu gatunków?

Badania dotyczące techniki reprezentowane są przez szeroką paletę podejść obecnych w ramach różnych dyscyplin uprawianych przez humanistów, przedstawicieli nauk społecznych, a także inżynierów. W zetknięciu z tak skomplikowanym przedmiotem oraz złożonością problematyki, prowadzenie badań interdyscyplinarnych jest konieczne, ale zarazem bardzo wymagające. W wielu przypadkach efektywne rozwiązywanie problemów związanych z oceną techniki, analizą ryzyka i korzyści, projektowaniem rozwoju techniki, oceną moralną projektów i rozwiązań technicznych, wymaga zaangażowania filozofii oraz studiów nad nauką i techniką (STS: science and technology studies). W tym kontekście pojawiają się dwa kluczowe pytania: po pierwsze jakie założenia metodologiczne muszą zostać przyjęte, by współpraca w ramach wymienionych obszarów była efektywna? Po drugie, w jakim zakresie badania te mogą się uzupełniać? Odpowiedzi na postawione pytania można udzielić w oparciu o zestawienie krytycznej teorii techniki oraz studiów nad nauką i techniką. W odpowiedzi na pierwsze pytanie, przykładem może być teza o niedookreśleniu artefaktu przez parametry techniczne. Teza ta jest kluczowym założeniem przyjętym przez przedstawicieli SCOT (social construction of technology), którzy koncentrują swoje badania m. in. na wyjaśnieniu procesu projektowania i skutecznego wdrażania artefaktów. W przypadku teorii krytycznej teza o niedookreśleniu stanowi alternatywę dla determinizmu technicznego. W odpowiedzi na drugie pytanie, przykładem może być projektowanie norm ograniczających tworzenie techniki potencjalnie destrukcyjnej.

W powojennej twórczości Martina Heideggera stale pojawia się pytanie o technikę. Nie jest ona jedynie środkiem do budowy nowoczesnej cywilizacji ani też przeciwnie, głównym sprawcą postępującej dehumanizacji. Dla Heideggera technika stanowi sposób odkrywania i tym samym ma znaczenie ontologiczne. Szczególnym impulsem do refleksji ontologicznej nad techniką było w przypadku Heideggera wykorzystanie energii atomowej i loty kosmiczne. Dzisiaj w dobie zastosowania sztucznej inteligencji warto podjąć się wysiłku refleksji nad sposobem odkrywania charakterystycznym dla czasów rewolucji cyfrowej. Za sprawą refleksji ontologicznej pragnę idąc śladem Heideggera przygotować swobodne, pełne rozwagi odnoszenie się do techniki. Czy jednak dzięki temu możliwe stanie się oddalenie zagrożenia utraty zdolności do źródłowego doświadczenia, jak chciał Heidegger? Czy rzeczywiście, gdy “szaleństwo techniki zagospodaruje wszystko, aż wreszcie pewnego dnia, poprzez wszelka techniczność, istota techniki ziszczy się w wydarzeniu prawdy?” To pozostaje wielkim pytaniem.

Obecnie w refleksji dotyczącej zagrożeń dla środowiska naturalnego szeroko dyskutowany jest problem tzw. potwornych problemów, na które składa się sieć wzajemnie powiązanych kryzysów – kryzysu ekologicznego, kryzysu społecznego oraz kryzysu świadomości. W swoim referacie stawiam tezę, iż jedną z adekwatnych odpowiedzi na taką sytuację jest koncepcja myśli złożonej Edgara Morina.

“W wystąpieniu pragnę poruszyć problem tożsamości filozofii techniki, który pozostaje do dziś aktualnym problemem, poruszanym w kontekście jej celów, zadań ale też prób odróżnienia filozofii techniki od np. filozofii kultury czy filozofii nauki. Problem ten przebija się także w dyskusjach czy referatach prezentowanych na konferencjach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Oceny Technologii – czym filozofia techniki (czy też filozofowie techniki) powinna się zajmować?
Jedną z możliwych prób wyjścia z przedstawionego impasu mogłoby być prześledzenie i zrozumienie genezy samej filozofii techniki, na co pozwoliłaby rekonstrukcja myśli Carla Mitchama, który w ramach historycznego rozwoju samej filozofii techniki dostrzegł dwie tradycje nazwane przez niego „inżynieryjną filozofią techniki” (engineering philosophy of technology) oraz „humanistyczną filozofią techniki” (humanities philosophy of technology). Według Mitchama „aktualna” filozofia techniki czerpie z obu tych wzorców, tworząc zupełnie nową jakość. Sądzę, że tego typu historyczna rekonstrukcja genezy oraz cech obu tych tradycji, ich celów i sposobów uprawiania filozofii może nas przybliżyć do zrozumienia zarówno aktualnej tożsamości filozofii techniki, jak i przybliżyć do wytyczenia właściwych zadań i celów. Dodatkowo, może ona stanowić podpowiedź, w jaki sposób filozofia techniki powinna być nauczana wśród studentów – na ile filozofia techniki powinna stawiać nacisk na „filozofię” a na ile na „technikę”. “

Referat omawia obecne we współczesnej kulturze przejawy animizacji i antropomorfizacji robotów, polegające na traktowaniu ich jako istot w pewnym sensie żywych. Zjawisko to dotyczy zarówno zaawansowanych robotów humanoidalnych jak i stosunkowo nieskomplikowanych urządzeń takich jak AIBO czy Roomba. Tendencja do animizacji i antropomorfizacji robotów obecna jest na poziomie spontanicznych relacji z nimi (w warunkach naturalnych i laboratoryjnych), co potwierdzają deklaracje użytkowników robotów, ich zachowania, a także stany ich mózgu, które zaświadczają iż w kontakcie z robotami aktywują się obszary mózgu odpowiedzialne za empatię. Jednocześnie animizację i antropomorfizację robotów można zaobserwować na poziomie teoretycznej refleksji dotyczącej statusu robotów, w szczególności w kontekście debat dotyczących praw robotów. W ramach referatu podjęta zostanie próba zrozumienia tych tendencji przez odniesienie do myślenia magicznego, którym zajmują się w szczególności psychologia rozwojowa i antropologia kulturowa.

“Wielu badaczy z dziedziny sztucznej inteligencji, a w szczególności robotyki ewolucyjnej, podkreśla interakcję mózgu, ciała i środowiska jako kluczową dla pojawienia się inteligentnych, adaptacyjnych zachowań. W związku z tym interakcja między sztucznymi systemami a środowiskiem, a także koadaptacja sztucznych mózgów i sztucznych ciał, była przedmiotem wielu badań w dziedzinie robotyki ewolucyjnej. Istnieje wiele badań nad rodzajami robotów dostosowujących się do danego środowiska. Z drugiej strony wiadomo, że zwierzęta, w szczególności ludzie, mogą w dużym stopniu dostosować środowisko do własnych potrzeb, zamiast dostosowywać tylko samych siebie. Ta alternatywa nie została wystarczająco zbadana w trakcie badań nad robotami. W swoim referacie pragnę przedstawić kilka prostych eksperymentów symulujących zadania z opóźnioną odpowiedzią, które ilustrują, w jaki sposób ewolucja adaptacji środowiska może służyć do zapewnienia rusztowań poznawczych, które zmniejszają wymagania dla sztucznych agentów. Ponadto chciałabym omówić implikacje teoretyczne tych badań i przyszłe kierunki badań nad robotyką ewolucyjną.
“

“W referacie podjęte zostaną zagadnienia dotyczące problemu statusu podmiotu życia społecznego w kontekście rozwoju robotyki humanoidalnej. W części pierwszej zaprezentuję podstawowe problemy wiążące się z pojęciem podmiotu życia społecznego w perspektywie antropocentrycznych (Piotr Sztompka, Anthony Giddens) jak i nieantropocentrycznych (Bruno Latour – „teoria aktora sieci”) teorii podmiotowości. Następnie posłużą one do analizy własności robotów humanoidalnych, zwłaszcza tych, które rozwijane są na gruncie robotyki społecznej, a które ostatecznie mogą determinować ludzkie skłonności do postrzegania tego typu artefaktów w sposób bardziej podmiotowy aniżeli przedmiotowy. W szczególności zwrócę uwagę na takie własności jak:
• cielesność, a więc dobór odpowiedniej struktury fizycznej robota;
• interakcyjność – sposób interakcji człowiek-robot determinowany typem ucieleśnienia;
• własności poznawcze;
• autonomiczność robotów.
Celem referatu jest wykazanie, w jaki sposób ww. własności, mogą regulować społeczne skłonności do przypisywania tego typu robotom statusu podmiotowej jednostki społecznej, zwłaszcza w kontekście pełnienia przez nich różnych ról społecznych i wychowawczych
“

Jedną z istotnych cech nowoczesnej techniki jest częste odwoływanie się do wyników badań filozoficznych. Współpraca inżynierów i filozofów staje się standardem przy projektowaniu wyrafinowanych urządzeń wchodzących w interakcje społeczne. Doskonałym przykładem są tzw. etyczne roboty.
Proponujemy, aby spojrzeć na wspomniane przykłady implementacji z nietypowej perspektywy, traktując je jako filozofię in silico. Próby implementacji wymuszają skrajną precyzację zagadnień i zmuszają do ujawniania wielu ukrytych założeń. Powstaje więc pytanie, czy można potraktować te próby jako narzędzie do rozwoju refleksji filozoficznej, a zatem jako nowe narzędzie filozofowania? Z pewnością teza ta może wydawać się kontrowersyjna dla niektórych filozofów, sądzimy jednak że nie powinniśmy odrzucać a priori możliwości włączenia nowych narzędzi do instrumentarium filozoficznego. Chcemy więc pokazać, w jaki sposób próby implementacji etyki fronetycznej r robotach etycznych wiodą do nowych pytań filozoficznych – co jest typowe dla refleksji filozoficznej.
[Referat przygotowany wraz z dr. Romanem Krzanowskim]

“Filozofia techniki i filozofia środowiskowa ukształtowały się jako odrębne subdyscypliny w bardzo podobnym czasie – wczesnych latach siedemdziesiątych XX wieku – jako odpowiedź na gwałtowne zmiany w przyrodzie i otoczeniu człowieka. Jednak pomimo wspólnego zainteresowania problemem modyfikacji środowiska naturalnego przez człowieka ich drogi znacząco się rozeszły. Jest to bardzo niefortunne, ponieważ obie dyscypliny mają sobie wiele do zaoferowania. Na szczęście od niedawna (Kaplan 2017; Thompson 2017) potrzeba ich współdziałania jest coraz częściej podnoszona przez badaczy, którzy wskazują na interdyscyplinarny charakter takich zagadnień jak geoinżynieria, ekologiczny design czy problem zrównoważonego rolnictwa z wykorzystaniem technologicznych innowacji.
Referat, starając się włączyć w uzupełnianie luki, jaką był brak dialogu filozofii środowiskowej i filozofii techniki, koncentruje się na konieczności uzgodnienia granic uniwersum etycznego w obu subdyscyplinach, tak aby obejmowało ono nie tylko byty naturalne, ale też artefakty techniczne. Będzie wymagało to rewizji rozumienia „wartości wewnętrznej” (intrinsic value) – stanowiącej warunek bycia włączonym w rozważalność etyczną (moral considerability) – jako „wartości nie-instrumentalnej”. Referat przedstawi w miejsce takiego ujęcia koncepcję „wartości funkcjonalnej”, wykraczającej poza dychotomię instrumentalności i nieinstrumentalności. „Wartość funkcjonalna” zostanie zdefiniowana jako równoczesna zdolność bytu do przyczyniania się do dobrostanu ekosystemu, którego częścią jest człowiek, oraz do odkrywania różnorodnych aspektów własnej tożsamości przez dany byt.
“

Teza o aksjologicznej neutralności technologii jest passé. Takie podejścia jak Appropriate Technology, Technology Assessment czy Value-Sensitive Design świadczą o uznaniu tezy o nasyceniu technologii wartościami. W referacie analizuję trzy argumenty na rzecz tej tezy: (1) technologię jako “formę życia”; (2) „uprawianie” polityki przez artefakty; (3) przypadki nasycenia technologii wartościami. Pokazuję przy tym różne rodzaje nasycenia (metafizyczno-moralne, promocyjne, materialne, ekspresyjne, emergentne, epistemiczne) – są to sposoby, na jakie wartości są “osadzone” w technologii. Analiza pozwala sformułować następujące wnioski: (1) nowoczesna technologia nie jest narzędziem pasywnym i neutralnym, wykorzystywanym przez człowieka dla własnego celu – przekształca ona działanie i życie jednostki oraz społeczeństwo jako całość; (2) to przekształcenie nie pojawia się jedynie w wyniku niemoralnego użycia; pojawia się także w wyniku samego zaistnienia i właściwego wykorzystania technologii; (3) wprowadzając nową technologię, restrukturyzujemy rzeczywistość, co oznacza, że także kierunek rozwoju, który wyznacza technologia jest aksjologicznie nie-neutralny. W tym kontekście wskazuję na problemy, które – twierdzę – są warunkami skutecznej implementacji idei nasycenia technologii wartościami w praktykę społeczną: (1) Trzeba odróżnić wartości od tego, co ludzie uznają za wartości – potrzebujemy racjonalnie ugruntowanej normatywnej struktury aksjologicznej; (2) należy wypracować metody i struktury instytucjonalne do analizy aksjologicznej artefaktów technologicznych, projektów, a także polityki rozwoju; (3) wartości są koniecznościowo związane z osobą ludzką. Bez koncepcji człowieka nie odróżnimy wartości i pseudo-wartości oraz racjonalnych i irracjonalnych wartościowań. Potrzebujemy ram filozoficznych, które są realistyczne, oparte na doświadczeniu i odrzucające dychotomię fakt/wartość.

Kapitalizm nadzoru to termin spopularyzowany przez Shoshanę Zuboff i określający zakrojony na szeroką skalę proceder gromadzenia, analizowania i przetwarzania danych dla zysku. Istotnym elementem tego mechanizmu jest datyfikacja, czyli proces zmieniający wiele aspektów naszego życia w dane behawioralne służące do przewidywania naszych zachowań. W referacie autor przedstawi najważniejsze cechy kapitalizmu nadzoru oraz główne założenie, że jest on nową formą Benthamowskiego panoptykonu.

Obszar szkolnictwa wyższego jest uznawany za jeden z najbardziej wpływowych dla kształtowania młodego pokolenia w perspektywie aksjologicznej pojmowanej jednostkowo (wartość dla samych jednostek zainteresowanych) oraz w szerszym ujęciu (społecznym, gospodarczym, politycznym, etc.). Na drodze do społeczeństwa wiedzy uczelnie stanowią ważny element i dlatego są przedmiotem raportów wielu światowych organizacji. Jednakże, jak zauważa Kamila Biały, współczesny uniwersytet stoi w rozkroku między dwiema kulturami i dwoma układami życia społecznego: tradycyjną ideą europejskiego uniwersytetu opartego na modelu Humboldtowskim, a współcześnie dominującym amerykańskim modelu uniwersytetu przedsiębiorczego kierującego się logiką rynkową .

Powyższy dysonans w kształtowaniu wizji organizacyjnej uczelni ma szersze konsekwencje, bowiem wprowadza podział na uczelnie typu ogólnego takie jak Uniwersytety oraz uczelnie nastawione na praktykę i bliską relację z dynamicznie zmieniającym się rynkiem pracy. Należy jednak silne podkreślić, że żadna z nich nie jest w swej istocie gorsza ani lepsza, ale zwyczajnie dostosowana do innych potrzeb. Niestety, tacy uczeni jak chociażby Jerzy Brzeziński podkreślą, że obecnie miesza się kategorie uniwersytetu i szkoły zawodowej. Te ostatnie zajmują się przygotowaniem „(…) fachowców zdolnych do podejmowania ściśle określonych ról zawodowych i postępowania wedle określonych algorytmów (jednakże nie przez nich napisanych)” , zaś uniwersytety mają rozwijać myślenie teoretyczne a nie praktyczne umiejętności . Brzeziński pisze dalej, „(…) kształcenie uniwersyteckie musi uwzględniać trzy rodzaje standardów: standardy w zakresie przygotowania teoretycznego, standardy w zakresie przygotowania metodologicznego, standardy w zakresie przygotowania etycznego” . Stąd też uniwersytety powinny troszczyć się o kształcenie elit intelektualnych, a także dbać o pomnażanie dorobku kulturowego . Z kolei Wyższe Szkoły Zawodowe, jak podkreśla Aleksander Kobylarek, to instytucje „(…) przygotowujące wybitnych profesjonalistów (…) dla których podbudowa humanistyczna jest drugoplanowa, a czasem nie ma kompletnie znaczenia” .

Pytanie postawione w tytule proponowanego wystąpienia zdaje się obecnie nabierać większego znaczenia. W dobie rozwoju technicznego, informatyzacji i cyfryzacji coraz to liczniejszych obszarów życia ludzi klasyczna koncepcja Uniwersytetu traci zainteresowanie. Obecnie coraz częściej młodzi ludzie wybierają szybkie kursy online zamiast drogich szkoleń stacjonarnych, więc czym może im zaimponować Uniwersytet? Taka wizja jest straszna i może być tragiczna w skutkach dla Akademii.
Celem wystąpienia jest więc prezentacja fundamentalnych różnic między koncepcjami Uniwersytetu i Wyższej Szkoły Zawodowej oraz próba odpowiedzi na pytanie czy ten podział, znany i wciąż obecny w państwach Europy Zachodniej, jest w Polsce chybionym, czy trafnym i potrzebnym rozróżnieniem. Autor stawia sobie za cel nakreślenie cyfrowych zagrożeń wobec Uniwersytetu, szczególnie wzmacnianych przez pragmatyczny stosunek do edukacji oraz uzawodowienie edukacji.

Moralne wartościowanie techniki z jednej strony wydaje się koniecznością, z drugiej zaś napotyka na pewne problemy i bariery, praktyczne i teoretyczne, których najradykalniejszym wyrazem jest teza determinizmu technicznego (uznająca autonomiczny charakter rozwoju techniki). Często też wyraża się też przekonanie, iż technika jest z moralnego punktu widzenia neutralna, a zatem ocenie moralnej mogą podlegać jej użycia, a nie ona sama. Ale dawno temu już zwrócono uwagę na to, że technika jest rodzajem działania ludzkiego, nie ma więc żadnych powodów, by wykluczyć ją z zakresu oceny moralnej, o ile tylko przyjmujemy, że ludzkie działania prima facie podlegają ocenie moralnej. O ile w teorii konieczność namysłu nad techniką nie budzi specjalnych wątpliwości, o tyle praktyka wydaje się nie zgadzać z teorią: widać to wyraźnie np. w przypadku współczesnej techniki wojennej, gdzie rozwój uzbrojenia nie zawsze idzie w parze z poprawną oceną normatywną.

Wydaje się, że te trudności wynikają – przynajmniej częściowo – z niezbyt dokładnej analizy relacji między techniką a etyką: w dyskursie na temat moralnej oceny techniki często traktuje się technikę i jej ocenę moralną jako dwie niezależne sprawy, nie powiązane ze sobą w istotny sposób. Moja propozycja sprowadza się do ponownego przemyślenia tego podejścia: jako działalność ludzka, technika wyposażona jest w pewną celowość i powiązana z ludzkimi interesami, tak więc moralna ocena techniki nie jest czymś całkowicie zewnętrznym względem tego zjawiska.

To my, ludzie uczymy maszyny. Przedstawiamy reguły, zasady według których mają one działać. Uczenie maszynowe, głębokie to takie, działania programów, które pozwalają bazując na danych wyjściowych podejmować decyzje w nowych sytuacjach. To sztuczna inteligencja będzie decydować o naszym życiu. Techniczne zagadnienia są prostsze do rozwiązania niż te etyczne. Zasady tworzenie dekalogu dla maszyn w tym pojazdów autonomicznych wymagają wypracowania nie tylko kompromisu w oparciu o zasady etyczne, ale również powiązania ich z kwestiami prawnymi.

W referacie pragnę przedstawić kilka głównych zagadnień z którymi stykamy się proponując i ucząc algorytmy w pojazdach autonomicznych. Musimy zdawać sobie sprawę z konsekwencji naszych wyborów, jest to tym bardziej skomplikowane, z powodu skokowych zmian w możliwościach obliczeniowych maszyn. Jak pokazuje kodowanie i uczenie głębokie punkt wyjściowy wydaje się być najważniejszy. Przykłady pokazują jak daleko musimy, my etycy wybiegać w przyszłość, jednocześnie współpracować z biznesem, wypracowywać wspólne ponadnarodowe stanowiska.

Rozważania dotyczące pojęcia autonomii, w różnych jego znaczeniach, perspektywach i odniesieniach przedmiotowych mają w filozofii wielowiekową i ugruntowaną tradycję. W dotychczasowej refleksji filozoficznej, autonomia rozpatrywana była jednak przede wszystkim na gruncie etyki oraz filozofii społeczno-politycznej. Centralnym podmiotem analiz dotyczących kategorii autonomii był natomiast człowiek. Rozwój współczesnej techniki otwiera jednak przed refleksją humanistyczną nowe, nieistniejące dotąd – lub istniejące w ograniczonym zakresie – pola problemowe. Technika, zwłaszcza ta, w której wykorzystywane są szeroko rozumiane narzędzia komputerowe, pozwala na konstruowanie artefaktów, których wspólnym wyróżnikiem jest zdolność do autonomicznego działania. Tym samym kategoria pojęciowa, zarezerwowana dotąd dla działań ludzkich, może być rozpatrywana w odniesieniu do innej kategorii bytów. Problemy generowane przez nowe klasy maszyn dostrzegane są od niedawna przez filozofów i prawników, stając się katalizatorem ważnej społecznie debaty nad konsekwencjami rozwoju współczesnej techniki.

W swoim wystąpieniu analizować będę zasadnicze kwestie filozoficzne związane z procesem autonomizacji artefaktów technicznych – ze szczególnym uwzględnieniem maszyn wykorzystywanych do celów militarnych. Na wstępie zdefiniuję zasadnicze zakresy (poziomy) autonomii wytworów techniki. Następnie postaram się scharakteryzować główne dylematy moralne, związane z tworzeniem i funkcjonowaniem tej klasy maszyn oraz szeroko pojmowanym zjawiskiem automatyzacji wojny. W swoich rozważaniach odnosić się będę przed wszystkim do aktualnego stanu rozwoju techniki wojskowej i tych zagadnień etycznych, które już dziś pojawiają się w kontekście użycia w warunkach bojowych maszyn posiadających zdolność do autonomicznego – w na jednym z trzech uprzednio zdefiniowanych zakresów – działania. Moim główny celem będzie więc ukazanie wątków filozoficznych i etycznych wynikających z tendencji do autonomizacji artefaktów techniki wojskowej oraz określenie słabych i mocnych stron poglądów głoszonych przez zwolenników i przeciwników tego kierunku rozwoju współczesnej techniki militarnej. Postaram się również pokazać na ile dotychczasowe rozumienie pojęcia autonomii, charakterystyczne np. dla myśli kantowskiej czy millowskiej, może być adekwatne do opisu zjawisk odnoszących się do nowej kategorii bytów ontologicznych, jakimi są maszyny autonomiczne.

W referacie podjęto refleksję nad założeniami filozofii Thomasa Kuhna. Kluczowe dla jego teorii koncepcje tj. paradygmatu, nauki normalnej, czy rewolucji naukowej zostały zinterpretowane w odniesieniu do jednego z najbardziej innowacyjnych odkryć dwudziestego wieku, tj. holografii oraz związanej z nią sztuki holograficznej. Technika ta umożliwia kreowanie obrazów trójwymiarowych poprzez wykorzystanie interferencji fal elektromagnetycznych, co następuje w wyniku procesu dwustopniowego polegającego na rejestracji i odczycie informacji. Holografia już od kilkudziesięciu lat stanowi źródło inspiracji zarówno dla naukowców i artystów. Rozwiązania jakie umożliwia jej zastosowanie są rewolucyjne, a obecność rzeczonej techniki w obszarze naukowo – przemysłowym ulega nieustannej proliferacji. Lata sześćdziesiąte ubiegłego stulecia to czas kiedy hologramy opuściły mury laboratoriów i stały się dostępne dla szerokiego grona odbiorców. Dzięki swoim wizualnym walorom przejawiającym się między innymi w niespotykanej dotychczas głębi oraz kolorystyce, ale także innym nowatorskim właściwościom, stały się źródłem inspiracji również dla artystów. Sztuka oparta na holografii wymaga jednak od twórców nie tylko pewnych predyspozycji kluczowych dla sfery artystycznej, lecz również rozległej wiedzy i umiejętności z zakresu nauk ścisłych. Działalność artystów kreujących trójwymiarowe artefakty implikują posiadane przez nich interdyscyplinarne kompetencje. Sztuka holograficzna ze względu na swoje silne powiązania z nauką stanowi zaś doskonały przykład nowego paradygmatu. Ta kuhnowska koncepcja, jak również inne elementy teorii amerykańskiego fizyka i myśliciela zostaną jednak omówione nie tylko w odniesieniu do sztuki, lecz również nauk przyrodniczych, gdyż holografia jako dziedzina stricte naukowa, poprzez osobę i działalność artystyczną samych twórców będących przecież naukowcami, rozwija się i wiele zyskuje.

Teoretycznym celem wystąpienia jest identyfikacja aksjologicznych założeń pojęcia innowacji. Ukazana zostanie ich obecność w rozumowaniach uzasadniających twierdzenie, że coś jest innowacją lub nią nie jest. Cel zrealizowano w drodze literaturowej i logicznej analizy przykładowych teorii zmian. W tym kontekście została ukazana różnica między innowacjami a pseudo-innowacjami. Praktycznym celem jest określenie roli, którą te założenia pełnią w podejmowaniu decyzji i planowaniu strategii dotyczących zmian.

Średniowiecze europejskie było technologicznie wybitnie kreatywne. Tekst jest szkicem do zbudowania w miarę pełnego obrazu oddziaływania Kościoła i chrześcijaństwa na postęp techniczny w Europie średniowiecznej. Omówione zostaną kierunki współczesnych badań o religijnych determinantach średniowiecznej technologii. Propozycja syntetycznego obrazu wykorzysta te prace pokazując ich wzajemną komplementarność.

Prace o roli Kościoła i doktryny chrześcijańskiej w pobudzaniu innowacji, pisane od końca XIX wieku, można zgrupować w kilku obszarach tematycznych.

1/ Kościół był bezpośrednim twórcą wielu technologii. Są tu prace historyków i archeologów, dzięki którym dowiadujemy się o pracy ludzi Kościoła na niwie technologicznej (m.in. średniowieczne opisy technicznego wyposażenia klasztorów, wykopaliska, komputerowe analizy zdjęć lotniczych odsłaniające zakryte ruiny obiektów sakralnych, analizy udziału eklezjalnej energetyki wodnej w całości wodnej energetyki, koszty budownictwa sakralnego jako procent PKB). Dyskusje i kontrowersje wokół tej problematyki dotyczą skali faktycznego oddziaływania instytucji eklezjalnych na tle innych podmiotów zaangażowanych w działania innowacyjne.

2/ Kościół i chrześcijaństwo stworzyły nową etykę pracy oraz proinnowacyjną umysłowość. Są tu analizy średniowiecznej ikonografii oraz prac teologicznych i filozoficznych, które ukazują tworzenie nastawień proinnowacyjnych poprzez zmieniające się podejście średniowiecznej elity intelektualnej do kwestii technologii. Dyskusje i kontrowersje wokół tej problematyki dotyczą zasadności takiego kierunku wnioskowania (teologia stymuluje innowacje vs. teologia je tylko uznaje) oraz faktycznej siły oddziaływania teologicznych tez proinnowacyjnych w praktyce społecznej.

3/ Kościół i chrześcijaństwo oddziaływały na innowacyjność przez pośrednictwo. Są tu prace nurtu instytucjonalnego, które oddziaływanie średniowiecznego Kościoła oraz doktryny widzą w kreowaniu przez Kościół popytu budowlanego (m.in. na obiekty sakralne i w zakresie inżynierii lądowej), budowie kapitału ludzkiego (poprzez tworzenie infrastruktury edukacyjnej i samą edukację) oraz organizowaniu pod auspicjami Kościoła paneuropejskiej cyrkulacji wiedzy technicznej.

4/ Kościół i chrześcijaństwo legitymizowały postęp techniczny. Mamy tu prace ukazujące filozofów i teologów średniowiecznych, którzy tworzyli dzieła będące de facto wyprzedzającą legitymizacją innowacji technologicznych. Kontrowersje są tu analogiczne, jak w grupie drugiej.

5/ Kościół i chrześcijaństwo współtworzyły fundamenty filozofii i ideologii mechanistycznej. Są tu prace ukazujące tworzenie przez uczonych Średniowiecza początków filozofii mechanistycznej – podstawowej metody pojęciowej strukturyzacji świata w epoce wczesnonowożytnej i nowożytnej. Kontrowersje wokół tego problemu dotyczą właściwego datowania genezy mechanicyzmu (czy już w Średniowieczu?).

Wymienione wyżej podejścia do religijnych stymulacji pisane były często w oderwaniu od innych punktów widzenia lub w kontrze do nich. Jednak pokazane razem ujawniają daleko posuniętą, wzajemną komplementarność. Żadna z tych perspektyw nie może mieć pretensji do wyczerpania problemu religijnych stymulacji (choć niektóre miały takie ambicje), natomiast każda jest trafna w określonym stopniu i wspiera zasadność innych spojrzeń.

Pełna wersja referatu znajduje się na stronie autora http://jacek.kwasniewski.org.pl.

Celem wystąpienia jest zaprezentowanie rzeczywistości wirtualnej, jako współcześnie powstającego rodzaju rzeczywistości, która rozwija się w coraz szybszym tempie, jak również która posiada coraz większe znaczenie dla człowieka, choć pozostaje odmienną co do sposobu istnienia od rzeczywistości fizycznej. Rzeczywistość wirtualna coraz bardziej angażuje użytkowników, do tego stopnia, że człowiek poświęca jej nierzadko więcej czasu i uwagi niż rzeczywistości fizycznej. Podczas wystąpienia przedstawiona zostanie w zarysie analiza ontologiczna, określana jako ontoelektronika, której celem jest przeanalizowanie rzeczywistości wirtualnej, jako sfery bytu. Wystąpienie będzie hybrydowe, tzn., że będzie się odbywać równolegle w Academia Electronica, czyli niezinstytucjonalizowanej części Instytutu Filozofii UJ, istniejącej w wirtualnym świecie Second Life.

Słowa kluczowe: rzeczywistość wirtualna, byt elektroniczny, fizyczność, materia, ontologia

We współczesnym świecie, pojęcie „sztuczna inteligencja” pojawia się w bardzo wielu różnych dyskursach. Od naukowego, przez popularny, do technologicznego i biznesowego. Takie bogactwo przestrzeni rozważań prowadzi niestety do bałaganu nomenklaturowego, a tym samym do rozmycia wniosków z tych dyskusji. Szczególnie ciekawy jest wątek odpowiedzi na pytanie o możliwość realizacji sztucznej inteligencji w różnych jej odsłonach związanych z rozumieniami właściwymi dla różnych narracji. Bardzo często spór wokół tego pytania jest jałowy właśnie ze względu na różne rozumienie pojęcia sztucznej inteligencji, zarówno w sensie ontologicznym, jak i operacyjnym. Celem mojego wystąpienia będzie próba uporządkowania przestrzeni dyskursu o AI oraz właściwych im nomenklatur. Na wstępnie skategoryzowanym polu rozważań chciałbym przeprowadzić próbę systematycznej dyskusji nad pytaniem o możliwość urzeczywistnienia sztucznej inteligencji w jej określonych rozumieniach.

“Chęć rozumienia rzeczywistości należy do podstawowych impulsów dążeniowych człowieka, nasila się szczególnie wtedy, kiedy ulegają rozmyciu kategorie prawomocność poznania tak, jak to się stało w przypadku późnej nowoczesności, kiedy wiedza zaczęła przybierać charakter refleksyjny tj. zaczęła podlegać ciągłym procesom weryfikacyjnym, które przyczyniły się ostatecznie do jej upłynnienia. Z kolei jej fragmentaryzacja związana ze dziedzinową specjalizacją utrudniła budowanie szerszych kontekstów – holistycznych wizji rzeczywistości, w konsekwencji wbrew „przyrostowi informacji” świat stał się coraz mniej „czytelny”. Trudno się zatem dziwić, że kiedy wraz z cyfrowymi technologiami i ich potencjałem gromadzenia oraz przetwarzania danych pojawiała się szansa na „obiektywizację” procesów wiedzotwórczych, wykorzystano ją i zaczęto wręcz mówić o narodzinach czwartego paradygmatu nauki, opartego o big data i data science. Rozpoczęło to procesy danetyzacji, danetyfikacji mogące prowadzić ostatecznie do dataizmu (pojęcie Yuvala Noaha Harariego), czyli wiary w nieograniczoną siłę algorytmów, jako narzędzi odczytywania „wzorów świata”, pozwalających czynić realność inteligibilną.
W refleksji przyjmuje się, że nasilające się tendencje danetyfikacyjne mogą spowodować ukonstytuowanie się datacentrycznego sposób postrzegania wszystkich aspektów rzeczywistości, czyniąc z algorytmów rodzaj „wyższej instancji” kształtującej ludzki sposobu myślenia o świecie.
“

Radykalne modyfikowanie człowieka, przede wszystkim modyfikowanie komórek zarodkowych, jest powszechnie uznawane za kontrowersyjne i jest zabronione na potrzeby zastosowań klinicznych. Jednak przyszły rozwój technologii, jak również intensyfikacja globalnych zagrożeń mogą znacznie zmodyfikować obecnie podzielane intuicje moralne, jak i normy etyczne. Jednym z przełomowych wydarzeń przyszłości może być organizacja załogowych misji na Marsa związanych z ideą kolonizacji kosmosu. Ze względu na szkodliwy charakter środowiska kosmicznego, wskazać można pewne racje na rzecz radykalnego genetycznego modyfikowania przyszłych astronautów/kolonizatorów kosmosu. Referat dyskutuje wybrane racje na rzecz genetycznego modyfikowania i przedstawia krytykę aktualnie formułowanych kontrargumentów.

“Rozwój techniki (kierunki, tempo) staje się jednym z kluczowych problemów politycznych: Technika wpływa na relacje między ludzkością a przyrodą; zaczyna też wpływać na relacje międzyludzkie oraz na ludzką naturę. Pojawia się pytanie o możliwość kontrolowania rozwoju techniki (odpowiedź na to pytanie wymaga rozstrzygnięć należących do obszaru filozofii techniki) oraz pytania o podmiot (podmioty), które mogą/powinny kontrolować rozwój techniki, pytania o dopuszczalne sposoby kontroli, a przede wszystkim – pytanie o racje przemawiające za (przeciw) podejmowaniu prób kontrolowania rozwoju techniki. To z kolei pytania należące do obszaru filozofii polityki.

“

“Głównym celem referatu jest filozoficzna analiza zagadnień związanych z zachowaniami, będącymi kwestią problematyki technicznej w obrębie negantropologii Bernarda Stieglera i sposobu, w jaki materia nabiera znaczenia na gruncie paradygmatu nowego materializmu, zwłaszcza teorii realizmu agencyjnego Karen Barad. Zachowanie jest rozumiane jako ważna funkcja o charakterze temporalnym, zdolna do pewnego rodzaju organizacji materii i energii oraz ich dezorganizacji. Jest to zatem zagadnienie entropii i negentropii wobec zorganizowanej materii nieorganicznej oraz antropii i negantropii wobec zorganizowanej materii organicznej. To podwójne powiązanie zachowania z organizacją i dezorganizacją wysuwa kwestię jego analizy farmakologicznej, a co za tym idzie, w jaki sposób stanowi to rodzaj „farmaka”, o który należy troszczyć się we wszystkich procesach nabierania ważkości materii jako śladu gestu. Taka konceptualna analiza zachowań wprowadza do filozofii nowe narzędzia służące do zbadania problematyki ludzkiego i nieludzkiego zachowania, do wyjaśnienia wagi choćby najmniejszych gestów, a także do ukazania związków pomiędzy dziedzinami techniki, nawyków i działań.
Słowa kluczowe: Negantropocen, nowy materializm, Bernard Stiegler, Karen Barad, działanie, nowy behawioryzm.”