Rozważmy cztery następujące sytuacje:

[S1] Ktoś wygłasza zdanie „To jest piękne.” i wskazuje palcem na pejzaż w galerii.

[S2] Ktoś wygłasza zdanie „Jan potrafi mówić tylko TAK głośno.” imitując głośność sposobu mówienia Jana (por. Levinson (1983)).

[S3] Ktoś wygłasza zdanie języka JP*: „Ta ryba była roz wielka.”, który różni się od języka polskiego tylko tym, że w JP* występuje wyrażenie „roz”, które konwencjonalnie odnosi się do odległości między dłońmi osoby mówiącej (por. Perry (1997)). Mówiący wykonuje przy tym odpowiedni gest.

[S4] Ktoś wygłasza zdanie „Chciałbym, aby ten hałas się skończył.”, nie robiąc nic więcej i zakładając, że odbiorca wie, o jaki hałas chodzi, np. tylko jeden wyjątkowo głośny hałas przeszkadza w konwersacji (por. Textor (2007)).

W sytuacjach [S1], [S2] i [S3] zupełnie inne rodzaje działań (odpowiednio: wskazanie palcem, mówienie w pewien sposób oraz skonwencjonalizowany rodzaj gestu) odgrywają rolę wskazań. Także w sytuacji [S4], choć mówiący nie wykonuje żadnej czynności poza wygłaszaniem wypowiedzi, mamy do czynienia z szeroko pojętym wskazaniem. W naszym wystąpieniu podejmiemy problem statusu wskazań jako działań, tzn. odpowiemy na pytanie, czy istnieje pojęcie działania umożliwiające powiedzenie o każdej z sytuacji [S1]-[S4] oraz o sytuacjach podobnych, że występuje w nich akt ostensywny.

Popularna w literaturze przedmiotu odpowiedź na to pytanie głosi, że wskazania są aktami semiotycznymi, którym towarzyszy złożony zamiar: (a) wyodrębnienia pewnego przedmiotu x, (b zakomunikowania sądu jednostkowego, który dotyczy x-a, tzn. przekazania wiedzy, że w wypowiedzi został wyrażony sąd jednostkowy na temat x-a (por. Berckmans (1990), Textor (2007)). W wystąpieniu chcielibyśmy zaproponować konkurencyjny model, zgodnie z którym wskazania są aktami semiotycznymi, którym towarzyszy zamiar skłonienia odbiorcy wypowiedzi do sformułowania pewnej hipotezy wyjaśniającej działanie nadawcy wypowiedzi oraz – na podstawie tej hipotezy – sformułowania kolejnej hipotezy na temat sądu jednostkowego wyrażonego w wypowiedzi. Naszkicowaną teorię chcielibyśmy następnie rozważyć w kontekście pytań o atomizm działań wskazujących, ich proceduralny charakter oraz kryteria ich skuteczności.

Literatura

Berckmans P. (1990). “Demonstrative Utterances”. Philosophical Studies, 60: 281–95.

Levinson S. (1983). Pragmatics. Cambridge University Press.

Perry J. (1997). “Indexicals and Demonstratives” [w:] B. Hale & C. Wright (red.) Companion to the Philosophy of Language (ss. 586-613). Blackwell Publishing Ltd.

Textor M. (2007). “Frege’s Theory of Hybrid Proper Names Developed and Defended’. Mind, 116: 947–81.