Polski Zjazd Filozoficzny

wrzesień, 2019

2019śr11wrz11:0011:30Racjonalność w dziedzinie prawa w koncepcji Maxa Weberamgr Karol Gregorczuk (Uniwersytet Gdański)11:00 - 11:30 C-605 (Collegium Jana Pawła II) organizator: Sekcja Filozofii Społeczeństwa, Prawa i Polityki

abstrakt

“Problematyka rozwoju racjonalizmu w zachodniej kulturze umysłowej, w tym w dziedzinie prawa, stała się przedmiotem pogłębionej analizy niemieckiego myśliciela, Maxa Webera. W ujęciu tego myśliciela typy tworzenia i stosowania prawa można podzielić w zależności od tego, czy mają one charakter racjonalny lub irracjonalny, czy też formalny lub materialny. W ogólnym znaczeniu prawo jest racjonalne, ponieważ jego generalne reguły znajdują zastosowanie w procesie rozstrzygania konkretnych przypadków, znamionującego logicznie jasny i wewnętrznie niesprzeczny system jednolitych reguł.
W zależności od sposobu tworzenia i stosowania prawo może być racjonalne lub irracjonalne, zarówno pod względem formalnym, jak też materialnym. System prawa irracjonalny formalnie występuje w sytuacji, gdy w procesie decyzyjnym bierze się pod uwagę inne niż rozumowe środki oddziaływania, np. magia, religia, wyrocznia. Z kolei prawo irracjonalnie materialnie charakteryzuje to, że przy wydawaniu decyzji preferuje się określone elementy wartościujące, np. etyczne, uczuciowe czy polityczne. Zgodnie ze stanowiskiem Webera prawem racjonalnym formalnie jest zestaw ogólnych reguł ustanowionych we właściwej procedurze, które umożliwiają korzystanie ze ścisłych pojęć prawnych w formie abstrakcyjnych norm. Wyróżnia ponadto racjonalność prawa pod względem materialnym, gdzie podstawowe znaczenie dla rozstrzygania problemów prawnych mają już nie logiczne generalizacje abstrakcyjnych interpretacji sensu, lecz wskazania etyczne, utylitarne, polityczne itp.
Weber był świadomy możliwości ujawniania się różnych konfliktów między racjonalnością formalną a materialną prawa, ale zarazem dostrzegał w systemie panowania legalnego warunki sprzyjające równoważeniu się obu zasad. Przedstawiona przez niego socjologia prawa jest nieodłączna od socjologii polityki, ponieważ uważał racjonalizację stosunków społecznych w ramach panowania legalnego jako osobliwość zachodniego świata. Podstawą funkcjonowania tego typu panowania jest zasada prawnego racjonalizmu znajdująca swój wyraz w rządach prawa, co wyraża się w tym, że istnienie i zakres władzy są zależne wyłącznie od uchwalonych przez ludzi praw pozytywnych. Typem idealnym legalnego panowania jest zdaniem Webera panowanie za pomocą biurokratycznego sztabu administracyjnego, w którym występuje pewien porządek organizacyjny przy realizacji powierzonych zadań w danej zbiorowości ludzkiej. W jego przekonaniu „biurokratyczne administrowanie oznacza: panowanie dzięki wiedzy – to właśnie stanowi jego swoiście racjonalne podstawowe znamię”, a więc racjonalność pozostaje zakotwiczona między fachową wiedzą a silną władzą.
W wyniku postępującej racjonalizacji prawa ma miejsce legitymizacja przez legalność, tj. akceptacja norm wiąże się z rudymentarną rolą prawa w procesie decyzyjnym, nie odwołując się dla swego uzasadnienia do czynników pozaprawnych. Organizacja państwowa może bowiem funkcjonować tylko dzięki doskonałemu, spójnemu i zupełnemu systemowi prawa, niemającego żadnych innych podstaw poza samym sobą. Racjonalność formalna prawa (prawo pozytywne) łączy się strukturalnie ze społeczną racjonalnością działania ekonomicznego (kapitalizm), co odzwierciedla się w działalności fachowej nowoczesnego państwa.

dzień i godzina

(środa) 11:00 - 11:30

sala

C-605 (Collegium Jana Pawła II)

organizator

Sekcja Filozofii Społeczeństwa, Prawa i PolitykiPrzewodnicząca Sekcji: prof. dr hab. Justyna Miklaszewska (UJ)
Sekretarz Sekcji: dr Jakub Szczepański (UJ)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X