Pomimo obiegowego przypisania kartezjańskiego charakteru fenomenologii Husserlowi, motyw ten wyraźnie pojawia się już w psychologii deskryptywnej F. Brentana i wyraża się charakterystycznym zespołem kilku tez. W przedmowie do “O źródle poznania moralnego” Brentano podkreśla wagę i oryginalność motywu kartezjańskiego, wymieniając “dwie bardzo ważne myśli, z których jedną zapoznano, drugiej prawie nie zauważono, a obu nie doceniono należycie. Chodzi mi o jego (1) zasadniczy podział zjawisk psychicznych, (2) o jego koncepcję stosunku miłości do radości i nienawiści do smutku”. W moim referacie chciałbym prześledzić do jakiego stopnia ów podwójny motyw obecny jest w myśli polskiego ucznia Brentana, Kazimierza Twardowskiego. Pierwszy z nich jest bez wątpienia kluczowy w pracy doktorskiej “Idea i percepcja”, gdzie Twardowski poddaje analizie kartezjańską regula generalis. Pośrednio polemizuje tam z Brentaną, broniąc tezy o jasności i wyraźności jako charakterystyce sądu prawdziwego, a nie przedstawienia, jak chciałby Brentano.

Gdy chodzi o motyw drugi, to o ile Brentanowska trzecia klasa fenomenu psychicznego wydaje się być w analizach epistemologicznych Twardowskiego zupełnie pominięta, to pojawia się ona najpierw w obrębie tekstu “W sprawie klasyfikacji zjawisk psychicznych” (1900), , a następnie zostaje szeroko omówiona w wykładzie “Psychologia pożądań i woli” (1903/4), gdzie Twardowski proponuje wyodrębnienie jako czwartej, oddzielnej klasy woli. Będę starał się ukazać, że rozważania Twardowskiego pozostawały ściśle w horyzoncie psychologii opisowej Brentana, gdzie jednym z centralnych motywów był problem klasyfikacji zjawisk psychicznych, badany pierwszoosobowo, w obrębie postrzeżenia wewnętrznego. Ów brentanowski kartezjanizm Twardowskiego będzie wciąż nastawiony na modernizację klasycznych tez Descartesa, choć ostatecznie dokona ważnych przemieszczeń, stawiając nacisk w epistemologii na analizę pojęć, a w badaniach nad fenomenami afektywnymi, będzie ciążył w stronę ich naturalizacji.