W moim wystąpieniu odniosę się do znanych przykładów odmowy świadczenia usług motywowanej przekonaniami religijnymi. Czy odmowa taka nie jest sprzeczna z zasadami rynku jako pewnej instytucji społecznej? Czy nie oznacza dyskryminacji? Pytania tego typu zadają nie tylko prawnicy, lecz także etycy, zwłaszcza jeżeli zajmują się życiem gospodarczym. Po przedstawieniu dwóch przykładów kontrowersyjnych decyzji przedsiębiorców – polskiego i amerykańskiego – chciałbym zastanowić się nad współczesną doniosłością koncepcji doux commerce zaproponowanej przez Monteskiusza, a podjętej po latach przez Alberta Hirschmana i wykorzystywanej przez etyków gospodarczych do dzisiaj. Koncepcja ta – jak postuluje np. Nathan Oman – zakłada konieczność zawieszania osobistych przekonań (i, często, uprzedzeń) tak, aby nikogo nie wykluczać z obszaru dobrowolnej wymiany. Z kolei tzw. swoboda umów, podstawowa dla prawa cywilnego i traktowana jako osiągnięcie cywilizacyjne Zachodu, jest wartościowa nie tylko dlatego, że gwarantuje wolność jednostki, lecz także dlatego, że tworzy rynek będący instytucją społeczną, która nie może nikogo wykluczać. W związku z tym, rynek może być oceniany nie tylko przez pryzmat jego efektywności w zakresie alokacji zasobów, lecz także jako mechanizm, który powinien tworzyć pozytywny kontekst społeczny dla poszczególnych relacji międzyludzkich. Monteskiuszowska idea doux commerce warta jest więc przypominania, podobnie jak zasada trójpodziału władz.