Można zauważyć występowanie pewnego naturalnego „rytmu historii”; po epokach burzliwych następują epoki spokojniejsze; po epokach wiary, entuzjazmu, następują epoki bardziej zrównoważone: racjonalne, sceptyczne, ironiczne. W nich jednak – kiedy równowaga wydaje się oczywista, a przeto niewiele warta – narasta głód przygody, zmiany, rewolucji; letnie duchowe temperatury przestają wystarczać i pojawia się popyt na temperatury skrajne. I kiedy ów popyt osiąga poziom maksymalny, wystarczy najdrobniejszy pretekst (niczym niedopałek rzucony na suche igliwie) i następuje wybuch, przeskok do epoki burzliwej. 

Chciałbym na ową pulsację nałożyć pewną „czapę metafizyczną” (traktując to jako luźną hipotezę, nie przykładając nadmiernej asercji, ale też nie wykluczając trafności). Mianowicie historii ludzkości patronują naprzemiennie – w duchu manichejskim – siły dobra i zła; albo – w duchu filozofii greckiej – waśni i miłości (neikos i filia Empedoklesa). Można to również powiązać – co wydaje mi się szczególnie intrygujące – z biblijną Księgą Hioba: jako czasowe wydzierżawienie szatanowi władzy nad doczesnością.